Project Description
آیندهنگری، واکسنی برای کرونا
رویارویی با کرونا و رخدادهای مخاطره‌آمیز و جدید مانند سیل، خشکسالی، طوفان، گردو غبار، آلودگی و جنگ، شاخص خوبی برای امتیازدهی و رتبه‌بندی، سنجش و ارزیابی میزان کارآمدی و اثربخشی علوم است. معیار خوبی برای ضرورت داشتن یا نداشتن توسعه‌ی حوز‌های علمی در مقایسه با حوزه‌‌های دیگر است.
شاید طرح چنین بحثی در شرایط فعلی که رنج و عذاب بر جامعه حاکم شده و بحران پشت بحران، بر زندگی نحیف مردم سایه افکنده و خوشی و امید را به اسارت گرفته است خیلی مناسب نباشد اما به قول پیشینیان، ماهی را هر وقت که از آب بگیری تازه است. اشتباه است که در آموزش عالی و آموزش و پرورش کشوری، شاهد مقاومت در برابر توسعه‌ی آیندهنگری و آینده‌پژوهی باشیم.
در چند سال گذشته، بحران‌های متعددی را تجربه کردیم و ثابت کردیم که در برابر تمام بحران‌ها آسیب پذیریم. نه سازه‌های مهندسی ما تاب مقاومت در برابر زلزله و سیل را داشت و نه سازهها و ساختار‌های پزشکی ما، تاب و توان مهار کرونا را داشت. اما در برابر این بحران‌ها، مشکل فقط سازه و ساختار نیست بلکه ذهن‌‌های کوچک زنگ‌زده‌ی متخصصان، اعم از مدیران، مهندسان، پزشکان و فیلسوفان، بدتر از سازهها و ساختار در این غافلگیری‌‌ها نقش داشته‌اند.
کشاورز ما قربانی ذهن زنگ‌زده سیاستمدار و قانونگذار ماست. پرستار و آتشنشان ما قربانی مدیر و سیاستگذار ماست. ما قربانی نوعی از سیاست‌گذاری هستم که درک درستی از آینده و گذشته ندارد و در برابر آیند‌های که شباهت اندکی به گذشته دارد، کاملا آسیب پذیر است. آیند‌های که در آن غافلگیری و تغییرات بنیادین، اصلی اساسی و جزو ویژگی‌های جدید است. جزو مختصات جدید جهان است. رخدادهای استراتژیک و برهم‌زننده، در جهان جدید استثنا نیستند بلکه اصل هستند.
جهان با الگوریتم‌های کلاسیک قابل پیش بینی نبوده و قوانینی که یک روز تحولات بر مبنای آن‌ها تحلیل می‌شد در حال حاضر قدرت پاسخگویی و پیش بینی ندارند. در جهان جدید، هر رخدادی می‌تواند غافلگیرکننده و برهم زننده‌ی نظم باشد. هر رخدادی می‌تواند باعث تخریب هزاران هکتار زمین، باعث نابودی میلیون‌ها متر مکعب آب، نابودی هزاران گونه گیاهی و جانوری، ناپدید شدن صد‌ها الگو، الگوریتم و فرایند مدیریتی و مهندسی، باعث کشته شدن هزار پرستار، آتشنشان، کارگر و حتی مدیر و روحانی و کشیش شود.
خلاصه سخن این که جهان تغییر کرده است و ما چنان که باید و دانیم، تغییر نکرده‌ایم. نه تن‌ها تغییر نکردیم بلکه در برابر تغییر مقاومت می‌کنیم و اگر چنین ادامه یابد، محکوم به نابودی خواهیم شد. علوم پیشین، پاسخگوی نیاز‌های جدید نیست. مدیریت پیشین، مهندسی پیشین، پزشکی پیشین و فرهنگ پیشین در مختصات جدید و به حکم اقتضا‌های جدید وجودی، محکوم به غافلگیری و مرگ هستند. کرونا قبل از آن که راه حل پزشکی داشته باشد راه حل فرهنگی و اجتماعی دارد و قبل از آن که نیاز به واکسن داشته باشد، نیاز به آیندهنگری دارد. قبل از آن که به میلیارد‌ها دلار بودجه برای توسعه فناوری‌‌های پزشکی نیاز داشته باشیم، به اندکی توجه در ضرورت تغییر رویه‌‌ها و رویکرد‌ها دارد.
- مقاله مرتبط: کرونا و حکمرانی در ایران
ویروس ایدز در چند ده سال گذشته قدرت پزشکی را به زانو در آورده است و زلزله‌‌های مهیب و سیل‌‌های قدرتمند، قدرت مهندسی و مدیریتی ما را بی‌اعتبار کرد‌اند. در چنین شرایطی چه باید کرد؟ نه تن‌ها در برابر رخدادهای جدید و تغییرات سریعی که تجربه می‌کنیم غافلگیر می‌شویم بلکه قدرت تکنولوژیک لازم برای مواجهه با این رخداد‌ها و مدیریت آن‌ها را نیز نداریم. پس چه باید بکنیم؟
بی‌شک انکار آیندهنگری و رویکرد‌های آینده‌پژوهانه از سوی برخی سیاستگذاران و افراد متنفذ علمی بر پیچیدگی و حجم مشکلات خواهد افزود بنابرین در گام نخست باید از شر چنین افرادی که مانع از توسعه فرهنگ آینده نگری در کشور می‌شوند خلاص شد. در گام دوم باید ذهن‌‌های کوچک زنگ‌زده را اصلاح کرد. باید با رویکرد‌های درست آینده‌نگرانه، درک مدیران از آینده را اصلاح کرد. تغییر الگو‌ها و مدل‌‌های ذهنی سیاستمداران و سیاستگذاران، امری الزامی و ضروری است.
درگام سوم باید فرهنگ آیندهنگری را در تمام کشور از طریق آموزش و پرورش، آموزش عالی و رسانه‌ها رواج دهیم. محتوی کتاب‌های درسی، محتوی داستان‌ها و ادبیات و فرهنگ خود را متناسب با تغیبرات جهان باید تغییر دهیم. فرهنگ سنتی، هر چه‌قدر هم غنی و عمیق باشد نیاز به پویایی و اصلاح و تغییر مداوم دارد. نیاز دارد که با مختصات جهان جدید سازگار شود.
فرهنگ آینده‌نگر، فرهنگی انعطاف‌پذیر، بدیل‌محور، کل‌نگر و اخلاق‌گرا است. عناصر چنین فرهنگی مسلما در سنت‌‌های ما هست و نه تن‌ها حفظ که باید با عناصری تازه از این دست تقویت شود. در مقابل، عناصری که برخورد با جهان جدید، مسایل جدید و روش‌‌ها و فنون جدید را ناممکن می‌سازند باید با عناصری تازه و مخالف جایگزین شوند. باید برای شکل‌‌های مختلف آینده که حتی امروز و حتی کمتر محتمل که باورپذیر هستند، آماده باشیم. دانشی که چنین راه‌‌هایی را در مقابل آینده‌‌های محتوم ناشی از پیش‌بینی‌‌های علمی توسعه می‌دهد، آینده‌پژوهی است.
نویسنده: احد رضایان قیه‌باشی
ماهنامه پیشران (آینده‌پژوهی کسب‌وکار)/فروردین‌‌ماه 99
دیدگاه خود را بنویسید