10 ریسک ژئوپلتیک جهان در 2020

اشاره

برِمر نویسنده‌ی امور خارجی و سردبیر تایم است. او رئیس گروه اوراسیا ، مشاوره در زمینه‌ی سیاست‌های سیاسی و رئیس گروه رسانه‌ای GZERO است که به ارائه‌ی تحلیل‌های هوشمندانه و جذاب در امور بین‌الملل اختصاص دارد. او به تدریس ژئوپلیتیک کاربردی در دانشکده‌ی بین‌المللی و امور بین‌الملل دانشگاه کلمبیا می‌پردازد و جدیدترین کتاب او «ما در مقابل آنها: شکست جهانی» است. سال جاری میلادی در سیاست‌های بین الملل بسیار مهم خواهد بود. جهانی‌سازی در دهه‌های اخیر، فرصت‌هایی را ایجاد کرده، فقر را کاهش داده و صلح را برای میلیاردها انسان به همراه داشته‌است اما با قطع ارتباطی که پیش از این در اقتصاد و فناوری چین و امریکا وجود داشت، اقتصاد قرن حاضر در حال فروریختن است. کشورهای جهان توسعه یافته در به شکلی خطرناک، مواضع مخالف یافته‌اند. تغییرات آب و هوا مانند گذشته در سیاست جهانی اهمیت ندارد. محور شر جدیدی به باور امریکا شامل ایران، کره‌ی شمالی، ونزوئلا و سوریه احتمالا بازنخواهد ایستاد گرچه تنش‌ها افزایش یابند. روی‌هم‌رفته، این روندها به احتمال زیاد بحران‌های جهانی را بیشتر و بیشترخواهند کرد. دولت‌ها و بخش خصوصی پاسخ‌هایی خواهند داشت اما مقیاس چالش‌ها از گذشته بیشتر شده است. قبیله‌گرایی در سیاست ملی کشورها، همکاری جهانی را تضعیف می‌کند. این یادداشت به بزرگ‌ترین ریسک‌های ژئوپلتیک اوراسیا در سال 2020 اختصاص دارد.

1. چه کسی ایالات متحده را به دست می آورد؟

در سال 2020، نهادهای سیاسی ایالات متحده بار دیگر آزموده خواهند شد، این بار دشوارتر. انتخابات ماه نوامبر (آبان‌ماه) نتیجه‌ای را به بار می‌آورد که بسیاری آن را پیشاپیش نامشروع می‌دانند. اگر ترامپ در میان اتهامات جدی موجود پیروز شود، نتیجه‌ مورد اعتراض قرار خواهد گرفت. اگر او پیروز نشود، به خصوص اگر رأی نزدیک باشد، اعتراض خواهد کرد. در هر صورت این سناریو ماه‌ها دادخواست و خلأ سیاسی ایجاد می‌کند اما خلاف‌آمد انتخابات بحث برانگیز بوش-‌ال‌گور در سال 2000، بازنده بعید است نتیجه‌ی دادگاه را مشروع بداند و بپذیرد. برگزیت امریکا چنین خواهد بود. مسأله نتیجه نیست بلکه بلاتکلیفی سیاسی در مورد رای مردم است.

2. جدایی بزرگ در فناوری و اقتصاد جهانی

جدا شدن بخش فناوری امریکا و چین در حال حاضر مختل‌کننده‌ی جریان دوسویه‌ی فناوری، نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری است. در سال 2020، این جدایی فراتر از فناوری‌های استراتژیک مانند نیمه هادی‌ها، محاسبات ابری و 5G خواهد رفت و به فعالیت‌های اقتصادی گسترده‌تری کشیده می‌شود. این روند نه تنها بر 5 تریلیون دلار بخش فناوری جهانی بلکه بر دیگر صنایع و مؤسسات نیز تأثیر خواهد گذاشت. این شکاف اقتصادی، شکاف فرهنگی عمیق‌تری را ایجاد خواهد کرد و خطر دایمی‌شدن شکاف اقتصادی‌فرهنگی جهان را در پی خواهد داشت. این شکاف، توفانی ژئوپلیتیکی در تجارت جهانی می‌شود. پرسش بزرگ این است: دیوار مجازی برلین کجاست؟

3. درگیری سیاسی امریکا و چین

در پی جدایی بیشتر امریکا و چین، تنش‌های آن‌ها، درگیری‌های آشکارتری در امنیت، نفوذ و ارزش‌ها پدید خواهد آورد. دو طرف همچنان با استفاده از ابزارهای اقتصادی مانند تحریم‌ها، کنترل صادرات و به کمک اهدافی کوتاه‌مدت‌تر و با صراحت سیاسی بیشتر، در این مبارزه درگیر خواهند شد.

4. اوج گرفتن شرکت‌های چندملیتی

با مشکلات فزاینده‌ای همچون تغییر شرایط آب‌وهوایی، افزایش فقر و محدود شدن آزادی تجارت جهانی که توسط سیاستمداران ملی‌گرا تشدید می‌شود، جهانی‌سازی و شرکتهای چند ملیتی (MNC) تضعیف خواهند شد. با رشد مردم‌فریبی، چالش‌های امنیتی و نابرابری ایجاد شده توسط فناوری‌های جدید، سیاستمداران ملی‌گرا به زیان جهانی‌سازی پیروز خواهند شد و و شرکت‌های چندملیتی با فشارهای جدیدی از سوی مقامات سیاسی منتخب و نامنتخب در کشورها روبه‌رو می‌شوند.

5. هند مودیانه

در سال 2019 ، مودی نخست‌وزیر هند شد و دولت وی وضعیت ویژهی اعلام‌شده برای جامو و کشمیر را ابطال کرد. این دولت برنامه‌ای طراحی کرد که شهروندی را از 1.9 میلیون نفر سلب نمود و قانون مهاجرتی تصویب کرد که وابستگی مذهبی را لحاظ می‌کرد. اعتراضات مختلف در سراسر هند گسترش یافت اما مودی عقب نشینی نکرد و نخواهد کرد. واکنش شدید دولت در سال 2020 باعث تظاهرات بیشتر خواهد شد. رهبران مخالف دولت در سطح محلی توسط دولت مرکزی به چالش کشیده می‌شوند گرچه آنان نیز مودی را تحت فشار قرار می‌دهند و در صورت کندتر شدن رشد اقتصادی، مودی فضای کمتری برای مانور اصلاحات اقتصادی خواهد داشت.

6. اروپای ژئوپلتیک

مقامات اروپایی بر این بارو هستند که اتحادیهی اروپا در برابر مدل‌های اقتصادی و سیاسی رقیب، اکنون باید تهاجمی‌تر از خود دفاع کند. طبق مقررات، مقام‌های سیاسی ضدانحصار به نبرد با غول‌های فناوری آمریکای شمالی ادامه خواهند داد. در مورد تجارت، اتحادیهی اروپا در اجرای قوانین و تعرفه‌های تلافی‌جویانه اطمینان بیشتری پیدا می‌کند. در مورد امنیت، مقامات سعی خواهند کرد از بزرگترین بازار جهان استفاده کنند تا موانع مرزی برای تجارت نظامی و توسعه‌ی فناوری را بر هم بزنند. با این حال، ایجاد اروپای مستقل‌تر هم با امریکا و هم با چین تنش بیشتری خواهد داشت.

7. سیاست تغییرات آبی‌وهوایی در مقابل اقتصاد آن

تغییرات آب‌وهوایی سبب می‌شود دولت‌ها، سرمایه گذاران و جامعه در دوره‌ای از روایرویی با گزینه‌های سخت برای تصمیم‌گیری قرار بگیرند. آنان باید میان تعهدات بلندپروازانه برای کاهش میزان تولید گازهای گلخانه‌ای و افزایش سود انتخاب کنند. بیش از کاهش آلایندگی، رشد کند سرمایه‌‌ی شرکت‌ها برای جامعه‌ی مدنی ناخوشایند است. شرکت های نفت و گاز، خطوط هوایی، خودروسازان و تولیدکنندگان گوشت، گرما را می‌افزایند. برای آنان، اختلال در زنجیرهی تأمین ریسکی معنادار است. سرمایه گذاران کمتر با صنایع کربن‌زا برخورد می‌کنند. زمین گرم‌تر می‌شود و بروز بلایای طبیعی، پربسامدتر و شدیدتر خواهد شد.

8. اوج نوای شیعی

شکست سیاست ایالات متحده در قبال ایران، عراق و سوریه – کشورهای مهم با رهبران شیعی در خاورمیانه – خطرات قابل توجهی برای نظم جهانی امریکایی در منطقه ایجاد می‌کند. کشمکش با ایران کشنده خواهد بود. فشار بر قیمت نفت افزایش می‌یابد. عراق در مدار دولت ایران قرار می‌گیرد و سوریه نیز به روسیه و ایران ملحق شده است. نه دونالد ترامپ و نه رهبران ایران خواهان جنگ همه‌جانبه نیستند اما احتمالاً درگیری‌های کشنده در عراق بین نیروهای آمریکایی و نظامیان ایران وجود دارد. ایران ترافیک بیشتر تانکرها را در خلیج فارس مختل خواهد کرد و در فضای مجازی به ایالات متحده خواهد تاخت. همچنین ممکن است از نیروهای خود در سایر کشورهای خاورمیانه برای هدف قرار دادن نیروهای امریکایی و متحدان آنان استفاده کند. این احتمال در حال افزایش است که دولت عراق امسال نیروهای آمریکایی را اخراج کند و از سوی دیگر مقاومت برخی گروه‌ها در عراقی مقابل نفوذ ایران، کشور عراق، دومین تولیدکننده‌ی بزرگ نفت اوپک، را دوپاره و تنش‌آلود کند.. سیاست سست امریکا در سوریه نیز مخاطرات منطقه‌ای را در سال 2020 خواهد افزود.

9. نارضایتی در امریکای لاتین

جوامع آمریکای لاتین در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای قطبی شده‌اند. در سال جاری میلادی، خشم عمومی از رشد ناعادلانه‌ی ثروت، فساد و ضعف خدمات عمومی، خطر بی‌ثباتی سیاسی را بالاتر خواهد برد. این مشکل در حالی اوج می‌گیرد که طبقات متوسط آسیب‌پذیر شده‌اند و انتظار دارند هزینه‌های دولت برای خدمات اجتماعی بیشتر شود. چنین انتظاری، توانایی دولت در انجام اقدامات ریاضتی را کاهش می‌دهد گرچه سرمایه‌گذاران خارجی و صندوق بین المللی پول بر این‌گونه سیاست‌ها تأکید کنند. شاهد اعتراضات بیشتری خواهیم بود و توازن مالی بیشتر به هم می‌خورد. سیاستمداران تغییرخواه نیرومندتر می‌شوند و نتایج انتخابات‌ها در آمریکای جنوبی کمتر پیش‌بینی‌پذیر خواهد بود.

10. ترکیه

رئیس جمهور اردوغان که سابقه‌ی طولانی رفتار تحریک‌آمیز در پاسخ به تهدیدها و برانگیختن خشم و ستیزه با منتقدین خارجی و داخلی دارد، وارد دوره‌ی افول شدید سیاسی شده است. او از ضعف اداره‌ی حزب و عدالت و توسعه و پیدایش ائتلاف تازه‌ای از رهبران محبوب رنج می‌برد. ائتلاف فعلی حاکم به رهبری او متزلزل است. روابط ترکیه با آمریکا ضعیف‌تر می‌شود زیرا تحریم‌های امریکا در نیمه‌ی اول سال جاری میلادی تأثیرگذارتر خواهند شد و سرمایه‌گذاری در این کشور را تضعیف می‌کنند. به این ترتیب ارزش لیره‌ی ترکیه کاهش می‌یابد. پاسخ‌های تند اردوغان نیز به فشارهای مختلف بر اقتصاد بیمار ترکیه می‌افزاید.

نویسنده: یان برمر؛ مترجم: صادق پیوسته
ماهنامه پیشران (آینده‌پژوهی کسب‌وکار)/آذر‌‌ماه 98