Project Description
سناریوهای ایران 99
اشاره
تغییر شاید پرتکرارترین واژه مورد استفاده این روزهای فعالان اقتصادی باشد. تغییری که معنای منفی آن بیشتر از مثبت به چشم می‌آید؛ تغییر نرخ ارز، قوانین و مقررات، فناوری‌ها و … . اما آیا تغییر همیشه با غافلگیر کردن و آثار مخرب همراه است؟ مطمئنا خیر. شناخت پایین ما از آینده آثار منفی این تحولات را بیشتر می‌کند و سناریوها ابزارهایی هستند تا نه تنها ما را از غافلگیری برهانند بلکه امکان بهره‌مندی از فرصت‌های جدید را پیش‌روی ما قرار دهند.
در سال 99 با عدم‌قطعیت‌ها و پیشران‌هایی مواجه هستیم که برخی ارث سال‌های گذشته بوده و برخی نوظهور می‌باشند. ویروس کرونا یکی از آن تازه‌واردها است. ویروسی که جهان را درهم‌تنیده است. کووید 19 بعنوان یک پیشران در سطح جهانی، منطقه‌ای و ملی تغییرات و آثار مختص خود را ایجاد کرده است که ایران نیز از آن بی‌بهره نبوده است. اما پیشران‌هایی همچون تحریم‌ها، نزاع‌های منطقه‌ای و سیاست‌های خارجی و داخلی نیز همچون گذشته آینده کسب‌وکارهای ایران را با طیفی از تاریکی و بحران مواجه ساخته است. امسال با افزایش افق دید، سناریوها تا سال 1401 تدوین گشته‌اند تا هر سال با نگاهی بیرونی، جامع و بلندمدت‌تر قابلیت‌هایمان را افزایش دهیم. سناریوهای امسال در سطح ملی نگاشته و در سطح کسب‌وکارها توصیف شده‌اند، بعبارتی سناریوهای پیش‌رو وضعیت ایران را در 3 سال آینده ترسیم می‌نماید و در این مقاله تحلیل و تفسیر اقتصادی آن تشریح گردیده است.
شاخص آینده کسب‌وکار (BFI (Business Future Index)) که در سال 98 بعنوان معیاری برای پایش و پویش آینده کسب‌وکارهای ایران (در شماره اول فصلنامه فرانامه) طراحی گشت امسال با تعیین 10 سطح تصویری بهتر از آینده را نمایان می‌سازد. این شاخص در بدترین وضعیت ترسیم کننده آینده‌ای است که با ورشکستگی‌های گسترده و فروپاشی مواجه هستیم و در بهترین وضعیت توسعه و رشدی پایدار خواهیم داشت. سیاست‌ها، استراتژی‌ها و برنامه‌های دولت‌ها، مجلس، قوه قضائیه، تشکل‌ها، فعالان بخش خصوصی و بازیگران منطقه‌ای و جهانی بر تغییر و جابجایی وضعیت این شاخص در آینده تاثیر گذار هستند. این شاخص بیانگر وضعیت کسب‌وکارها در آینده است که در سناریوهای تدوین شده متفاوت می‌باشد. در ادامه شرح مختصری از دو سناریو و یک شگفتی پیش‌رو تبیین و روایت میگردد.
سناریوی افتان خیزان
رعایت پروتکل‌های بهداشتی تا حدی توانسته شیوع و اثرات ویروس کرونا را مهار کند. این سناریو روایتگر آینده‌ای است که تا حدی توانسته‌ایم انتشار کووید 19 را کنترل کرده همراه با سیاست‌های داخلی و خارجی هوشمندانه آثار منفی این ویروس را مدیریت نماییم. بهبود تعاملات با کشورهای غربی و توسعه روابط با چین و روسیه علائمی از تمایل سرمایه‌گذاری‌های جدید را بروز داده است.
هرچند دنیا به سمت مدیریت کرونا حرکت کرده است اما همچنان به عنوان یکی از مهمترین چالش‌های داخلی، منابع و امکانات دولت‌ها را به اشغال خود درآورده است. این موضوع بر انتخابات رئیس جمهور جدید آمریکا نیز تاثیر گذاشته است و نه تنها بخش مهمی از کمپین‌های انتخاباتی بلکه بودجه و توجه بسیاری را برای مدیریت شرایط داخلی به خود اختصاص داده است. لزوم تغییر کانون توجه و تمرکز دولت‌ها به مدیریت بحران‌های ملی ناشی از کووید 19 برای کشورهایی همچون ایران فرصتی را فراهم کرده تا بتواند ضمن بهبود تعاملات، روزنه‌هایی برای توسعه روابط خود با کشورهای منطقه و هم‌پیمانان قدیمی خود ایجاد نماید.
مدیریت نوسانات نرخ ارز، تورم و بیکاری از جمله شاخص‌های کلیدی است که دولت دوازدهم توانسته عملکرد نسبتا خوبی در سال پایانی از خود نمایش دهد. همچنین دولت سیزدهم با نگاهی نو و تیمی تازه‌نفس دستاوردهای قابل قبولی در سال‌های ابتدایی خود داشته است. در این سال‌ها نرخ ارز به کانال 16 هزار تومان رسیده است و تقاضا برای نفت مجدد شیب صعودی گرفته و قیمت‌ها به مرز 60 دلار رسیده است.
کرونا دیگر یک بحران نیست، بلکه سبک جدیدی از کسب‌وکار و زندگی است. مدیران و تصمیم‌گیرندگان پذیرفته‌اند برای بقاء و رشد در چنین محیطی می‌بایست زیرساخت‌ها، فرایندها و رویکردهای خود را متناسب‌سازی نمایند. سناریوی افتان‌خیزان در افق سه سال آینده به احتمال بیشتری به سطح 6 شاخص آینده کسب‌وکارها یعنی سرمایه‌گذاری‌های جدید پیش‌خواهد رفت و احتمال تنزل آن به سطح 4 و خروج سرمایه از تولید کمتر است. این سناریوی حامل آینده‌ای نو و کسب‌وکارهای جدید است. ورود تازه‌واردین و محصولات و خدمات جدید ندای رشد تولید ناخالص ملی و بهبود جایگاه اقتصادی ایران را می‌دهد. بهبود تعاملات و روابط سیاسی با کشورهای منطقه و غرب امکان انعقاد قراردادهای همکاری را فراهم کرده است و فعالینی که از هم‌اکنون بسترهای این ارتباطات را فراهم کرده‌اند رهبران بازارهای آینده خواهند بود.
 |
سناریوی نیم‌کشت
سناریوی نیم‌کشت روایتگر آینده‌ای است که در آن کسب‌وکارهای ایرانی نفس‌های آخر خود را می‌کشند. فشار تحریم‌ها همراه با چالش‌های ویروس کرونا آستانه تحمل بسیاری از کسب‌وکارها را شکسته است و با یک هم‌افزایی منفی همراه با افزایش نرخ تورم، قیمت افسارگسیخته دلار و سیاست‌های داخلی و خارجی کم‌اثر به مرز ورشکستگی و ورشکستگی کشانده شده‌اند.
ویروس کرونا به عنوان یک عامل غیرمترقبه بر تمامی سیاست‌های داخلی و خارجی ایران و سایر کشورهای تاثیر گذاشته است، اما نکته بسیار مهم کاهش آثار این ویروس در سال‌های 1400 و 1401 است، بطوریکه از شدت تاثیر منفی 40.7 در سال 1399 به منفی 24.6 و منفی 22.1 در سال‌های 1400 و 1401 خواهد رسید. بعبارتی آثار کویید 19 طی کمتر از دو سال به نصف کاهش پیدا خواهد کرد.
هرچند امسال انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را در پیش داریم ولی تحلیل‌ها نشان می‌دهد عدم‌قطعیت‌ها و پیشران‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی آنچنان بر فضای اقتصادی و سیاسی ایران تاثیر دارند که تغییر رئیس جمهوری این کشور در سال 1399 آثار قابل ملاحظه‌ای نخواهد داشت، اما باید توجه داشت اثرات برنده انتخابات ریاست جمهوری آمریکا از سال 1400 به بعد با شدت و قطعیت بیشتری بر ایران بروز خواهد کرد. دولت به دلیل سیاست‌های اقتصادی و خارجی که در سال‌های گذشته داشته است نتوانسته محیطی پایدار و با ثبات پیش‌روی فعالان اقتصادی قرار دهد و ظهور ویروس کرونا نیز بر این ناکارآمدی افزوده است بطوریکه منجر به افزایش شدید نرخ تورم و قیمت دلار گشته است. در سناریوی نیم‌کشت کسب‌وکارهای ایران، قیمت دلار به کانال 28 هزار تومان رسیده است و قیمت نفت در بازه 35 دلار نوسان می‌کند. کسب‌وکارهایی که مواد اولیه یا قسمتی از زنجیره تامینشان به کالاهای وارداتی وابسته است با مشکلات بسیاری مواجه خواهند شد و صادرکنندگان با فرصتی برای افزایش درآمدشان مواجه هستند؛ البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که روابط سیاسی ایران با غرب و آمریکا به پایداری و ثبات نرسیده است و تنش‌های سیاسی، اقتصادی و گاها نظامی امکان صادرات پایدار را نیز محدود ساخته است. شاخص آینده کسب‌وکارها در سناریوی نیم‌کشت سطح 4 به معنی خروج سرمایه از تولید را نشان می‌دهد و در افق سه ساله احتمال تنزل آن به سطح 2 برای بقاء و زنده‌ماندن بیشتر از بهبود به سطح 5 یعنی بی‌ثباتی و رکود است. بطور کلی شاخص آینده کسب‌وکارها وضعیت مناسبی را برای این سناریو ترسیم نمی‌کند و اگر دولت جدید نتواند تحولی در وضعیت اقتصادی و روابط سیاسی ایجاد نماید علائم ظهور شگفتی سرکن‌پرکن ظهور خواهد کرد.
شگفتی سَرکن‌پَرکن
صف فروش کارخانجات چنان رونق گرفته، گویی حراج شب عید راه افتاده است. شگفتی سرکن‌پرکن روایتگر آینده‌ای است تیره و تار، ملغمه‌ای از آشوب و خشونت، ناامیدی و نابسامانی. تنش و نزاع‌های منطقه در نهایت دامان ایران را به آتش کشیده و چاره‌ای جز ورود مستقیم به درگیری‌های نظامی نگذاشته است.
روی کار آمدن دولت‌های جدید در ایران و آمریکا و بالاگرفتن تنش‌ها و تضادها، شدت درگیری‌های غیرمستقیم طرفین را بالا برده است، و این شدت احتمال بروز خطاهای محاسباتی را افزایش داده است؛ در نتیجه بروز چند درگیری مستقیم غیربرنامه‌ریزی شده، ناگهان درگیری‌های مستقیم شروع می‌شود و غافلگیری و شک جهانی را در پی دارد. در چین شرایطی، ابتدا کشورهای به دنبال ماهی‌گیری از آب گل‌آلود می‌روند ولی به تسری سریع درگیری‌ها چاره‌ای جز میانجی‌گری نخواهند داشت. هر چند گمانه‌زنی و سناریوپردازی در مورد چگونگی اتمام درگیری‌ها در پرونده‌های دیگر فرانامه تشریح خواهد شد، آنچه برای فعالان اقتصادی کلیدی است ردیابی علائم ضعیف و رویدادهایی است که منجر به وقوع شگفتی سرکن‌پرکن می‌شود. با مهیاسازی در برابر این شگفتی می‌توان میزان خسارات را به حداقل ممکن کاهش داد و استراتژی‌هایی برای بقاء کسب‌وکار خود از قبل طراحی نمود.
تولیدی‌ها بصورت جمعی ورشکست شده و با خروج از بازار و فروش املاک و مستغلات خود تنها به دنبال ایجاد نقدینگی هستند، هرچند گردشگری چنان رونقی در ایران نداشته است اما کاهش شدید سفرهای تفریحی و زیارتی فعالان این بخش را نیز به ورطه خاموشی کشانده است. تنها فعالینی که در بخش‌های حمل‌ونقل و تولید کالاهای ضروری مانند صنایع غذایی، پوشاک و بهداشتی حضور دارند، آن‌هم با حمایت‌های جست‌وگریخته دولت به حیات خود ادامه داده‌اند.
شاخص آینده کسب‌وکار در شگفتی سرکن‌پرکن به سطح 2 یعنی ورشکستگی و افول رسیده است و در افق 1401 احتمال صعود آن به سطح 3 بقاء و زنده‌ماندن بیشتر از تنزل به سطح 1 ورشکستگی و فروپاشی است. ماندگاری در سطوح پایین ارتباط مستقیمی با شدت و مدت درگیری مستقیم ایران با نزاع‌های بوجود آمده دارد.
نویسنده: محمدامین قلم‌بر؛ دکتری آینده‌پزوهی و مدیرعامل شرکت مشاوره آرا
ماهنامه پیشران (آینده‌پژوهی کسب‌وکار)/مردادماه 99
دیدگاه خود را بنویسید