نگاهی به مفهوم مسؤولیت اجتماعی شرکت در سازمان‌های ارایه دهنده مراقبت‌های سلامت

مفهوم مسؤولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی شرکت مفهومی است با تعاریف مختلف، این مفهوم بر اساس کشور و نوع شرکت مورد بحث می تواند جنبه های متفاوتی داشته باشد در اینجا نگاهی اجمالی می اندازیم به این مفهوم در بستر سازمانهای ارایه دهنده مراقبت سلامت مثل بیمارستانها و کلینیک ها و… تغییرات در زندگی در جوامع مدرن باعث شکل‌گیری رویکردی اخلاق‌محور در عملکرد سازمان‌ها شده است ، بخصوص زمانیکه پای مباحث مرتبط با حقوق بشر در میان باشد. اخیرا در گزارش کمیته اخلاق زیستی سازمان یونسکو به مفهوم مسئولیت اجتماعی در ارایه خدمات سلامت به جامعه پرداخته شده است که باعث شکل گیری پارادایم جدیدی در مدیریت سازمانهای ارایه دهنده مراقبت سلامت به‌ویژه بیمارستان‌ها شده است. این مدل جدید اداره بیمارستان‌ها از آنها انتظار دارد که به تلاش برای دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی با در نظر گرفتن قانون و استانداردهای عمومی اخلاقی بپردازند.
مفهوم مسؤولیت اجتماعی اینجا ممکن است با آسیب نرساندن به محیط زیست و حفاظت از منافع کلیه‌ی ذی‌نفعانی که در فرایند ارایه مراقبت سلامت نقش دارند تعریف شود. در یک کلام، مشارکت لازم و کافی ذی‌نفعان در اداره و تدوین استراتژی‌های سازمان همان استاندارد طلایی مسؤولیت اجتماعی در این نوع سازمان‌ها است. در بازار رقابتی، بازنگری فرهنگ سازمانی به منظور پاسخگویی هرچه بیشتر به منافع ذی‌نفعان، به اداره‌ی بهینه سازمان منجر خواهد شد.

سطوح مسؤولیت اجتماعی

مسئولیت اجتماعی هم فعالیت‌های اجتماعی برندها و هم انجام کارهای نوع‌دوستانه را در بر می‌گیرد یعنی شرکت ها نسبت به جامعه و فضایی که در آن فعالیت می‌کنند باید احساس مسؤولیت کنند و بنا به این مسؤولیت فعالیت‌هایی انجام دهند. اگرچه تعاریف مسؤولیت اجتماعی شرکت متنوع است اما این موضوع که مسؤولیت شرکت در کنار سودآوری برای ذی‌نفعان، شامل تعهدات اجتماعی و زیست محیطی به ذی‌نفعانی می‌شود که بدون عضویت در آن شرکت نیز ممکن است سود و زیانی از فعالیت‌های آن دارند. این بیان به شکل گسترده ای پذیرفته شده است.

برای مثال شاید شرکتی محصولی داشته باشد که از مواد سازگار با محیط زیست تولید شود و این شرکت با سازمان‌های اجتماعی همکاری نزدیک داشته باشد. این بدان معنا است که فعالیت‌های مسؤولیت اجتماعی شرکت ممکن است جمعیت بزرگ‌تری از اعضای شرکت و حتی ذی‌نفعان اقتصادی آن را تحت تأثیر قرار دهد. به طور کلی مسئولیتهای اجتماعی شرکت به سه سطح مسئولیت های محیطی، خیرخواهانه و اخلاقی تقسیم می‌شوند.
یکی از جنبه های مسؤولیت اجتماعی، مسؤولیت های محیطی است. در این نوع از مسئولیت های اجتماعی، شرکت بخش بزرگی از تمرکز خود را بر روی حفظ محیط زیست و منابع طبیعی می‌گذارد. به طور مثال سازمانی اعلام می‌کند که دیگر از کربن‌های جوهری استفاده نمی‌کند. در مثالی دیگر، یک کمپانی تولید تلفن همراه اعلام می‌کند که تمامی اجزای ساخت محصولات خود کاملا با مواد زیست تخریبپذیر درست شده‌اند که پس از مصرف، در طبیعت تجزیه می شود.
در مسئولیت های اجتماعی خیرخواهانه، شرکت مسئولیت خود را در نظر گرفتن خدمات اجتماعی و رفع معضلات اجتماعی دانسته و برای رفع این معضلات تحت عنوان کمپین های مختلفی تلاش می‌کند. به طور مثال یکی از کمپانی‌ها در ایران اقدام به حمایت از کودکان خیابانی کرده است. همچنین یکی از شرکت های لوازم شوینده برای حمایت از معلولان، تمام کارمندان خود را از میان معلولان کشور انتخاب نموده است. همچنین در نظر گرفتن بخشی از بودجه‌ی شرکت برای درمان بیماران خاص از جمله این فعالیت‌ها است.
در سطح مسؤولیت های اجتماعی اخلاقی ، جنبه‌ی اخلاقی مسؤولیت اجتماعی از اهمیت بیشتری برخوردار است که شامل پرداخت درآمد بیشتر به کارمندان از طریق پاداش‌های بالاتر، فراهم کردن فرصت برای بیکاران، اجتناب از کارکردن با شرکت های دارای سابقه و شهرت منفی و غیره است. این نوع از مسؤولیت اجتماعی برای شرکت‌هایی است که وانمود می‌کنند تنها به سود بیشتر توجه ندارند و حتی به فکر حل مشکلاتی از جامعه هستند که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است.
برخی شرکت‌ها نیز مسؤولیت‌های اجتماعی گسترده‌ای را در میان وظایف خود ذکر می‌کنند. مثلا شرکت مپنا با بیان این که مسؤولیت اجتماعی، از تعهدهای شرکت است، موارد زیر را به عنوان زمینه‌های مسؤولیت اجتماعی خود آورده است:

• تعهد در قبال حفظ محیط زیست
• تعهد در قبال عدم تبعیض در امور استخدامی
• تعهد در قبال توجه به تأمین نیازهای کارکنان
• تعهد در قبال عدم ارایۀ محصولات زیان¬‌آور
• تعهد در قبال اختصاص منابع مالی در مسیر تامین رفاه عمومی مورد قبول اکثریت جامعه
• تعهد در قبال نپرداختن به فعالیت‌های غیراخلاقی
• تعهد در قبال اصول بنیادین انسانیت و پاسخگویی در قبال آن‌ها

مسؤولیت اجتماعی در آینده

در آینده، دولت‌ها قوانین محیط زیست را در سازمان‌ها، به عنوان الزامی قانونی، به طور دقیق‌تر و جدی‌تر دنبال و کنترل می‌کنند. شرکت‌ها، با ایجاد مدیریت مسؤولیت اجتماعی، این قوانین را جزو موارد اعتباری، ارزشی و الزامی سازوکار خود و شرطی برای شرکت‌ها و سازمان‌هایی که با آنها مراوده دارند، تلقی خواهند کرد زیرا این باور به باوری عمومی تبدیل شده است که تجارت بدون حضور مسؤولیت اجتماعی، ارزشی ندارد و موفق نخواهد بود.حتی در عرصه‌ی تجاری، سازمان تجارت جهانی موارد زیر را تصریح کرده است:

تشویق تجارت مسؤولانه و شفاف برای ورود به بازار جهانی
کمک به ارتقای آگاهی با توجه به منافع زیادی که مسؤولیت اجتماعی هر شرکت در جامعه و بازار دارد
کمک به بازسازی ساختار موجود تجارت جهانی حول محور مسؤولیت‌های اجتماعی شرکت در آینده
شکل‌دهی و هدفمند کردن مسؤولیت اجتماعی شرکت
مهارت‌های رفتاری و ساختاری مسؤولیت اجتماعی شرکت برای رسیدن به ارزش‌های اقتصادی
ایجاد مشارکت بین تجار، دولت و گروه‌های اجتماعی (ساختن هرمی استوار و محکم) با آمیختن هدف بازار و حمایت و ارتباط آن با مسؤولیت اجتماعی به عنوان ابزاری برای دستیابی به تجارت توسعه‌یافته

از این رو، مسؤولیت اجتماعی آینده‌نگر در هم در مشتریان، هم سازمان‌ها و هم در مردم بازتاب می‌یابد. مشتریان، فقط با سازمان‌هایی کار می‌کنند که مسؤولیت اجتماعی در ساز و کار آنها نقش به‌سزایی داشته باشد و مقداری از سود و فعالیت خود را در این زمینه ساماندهی می‌کنند. سازمان‌ها، فقط با شرکت‌ها و بنگاه‌هایی همکاری تجاری خواهند کرد که به مسئولیت‌های اجتماعی به عنوان رسالت و ارزش، وفادار باشند و از اعتبار بین‌المللی در این زمینه برخوردار باشند. مردم نیز فقط از مراکزی خرید می‌کنند که به مسؤولیت‌های اجتماعی خود و بهبود کیفیت زندگی مردم، بیش از منافع خویش می‌اندیشند و با خردمندی در ارائه‌ی تولید و خدمات خود، سخت‌گیرانه به الزامات مسؤولیت اجتماع خود پاسخ مثبت می‌دهند، سازوکار آنها شفاف و مثبت است و نسبت به آن در هر زمان به جامعه پاسخ‌گویی دارند و از سلامت سازوکار و برنامه‌ریزی پویا و بادوام و موفق، برخوردارند. درواقع میزان اعتبار و موفقیت سازمان‌ها در سازوکار خود و موفقیت‌شان در کسب سهم بازار بیشتر، با میزان و نحوه پاسخ‌گویی آنها نسبت به مسئولیت‌های اجتماعی‌شان رابطه‌ای تنگاتنگ و مستقیم دارد. درواقع باید به این شعار باور داشت که: هرچه شفاف‌تر و سالم‌تر، به همان میزان پرسودتر و موفق‌تر!

1. تلاش سمن‌ها، دولت و دیگران برای تغییر قوانین غیر قابل انعطاف و خشن یک‌جانبه و رعایت کامل حقوق مالیاتی، مالکیت و رقابت
2. درگیر کردن داوطلبانه بازارها و غول‌های بازار با مسؤولیت اجتماعی که منجر به اقتصاد توسعه‌یافته جدیدی می‌شود که در آن، هدف فقط سودآوری نیست بلکه بهبود مستمر زندگی مردم یا درواقع درگیر کردن آنها با فناوری محیط زیست و فناوری مسؤولیت اجتماعی است.
3. امضای داوطلبانه‌ی توافق‌های بازار کار و تجارت، حول محور مسؤولیت اجتماعی
4. درگیر کردن بازار در حفظ و ارتقای مسؤولیت اجتماعی
5. ایجاد چشم‌انداز و استراتژی مسؤولیت اجتماعی با مشارکت دادن همه‌ی افراد شرکت
6. ایجاد مؤلفه‌هایی فرهنگ و ساختاری و حمایتی برای مسؤولیت اجتماعی
7. توسعه‌ی رهبری و سازما‌ن‌دهی مسؤولیت اجتماعی در شرکت

“نوپایی گله‌ای“

ماهنامه پیشران شماره شهریورماه 99

سازمان‌های منفعل و فعال

مسئولیت‌های اجتماعی در سازمان را می‌توان از منظر فعال و یا منفعل بودن به دو دسته طبقه بندی کرد و مسلما در فضای رقابتی امروز سازمان‌هایی موفق‌تر هستند که در این حیطه به صورت فعال عمل می‌نمایند. مشخصات سازمان‌های با رویکرد منفعل در حیطه مسئولیت اجتماعی:

1- فراهم نمودن رفاه و بهبود شرایط کارکنان سازمان
2- حفاظت از سرمایه های کلیه سهامداران
3- حفاظت از منافع و سود کلیه سهامداران
4- احترام به حقوق بشر
5- عدم آسیب رسانی به محیط زیست
6- رعایت قوانین

مشخصات سازمان‌های با رویکرد فعال در مسئولیت اجتماعی:

1- پیاده‌سازی مقررات اخلاقی (کدهای اخلاقی) در رفتار کارکنان
2- ترویج سیاست‌های ضد تبعیض در سازمان
3- پاسخگویی مدیران به عموم در خصوص تصمیمات و نتایج شاخص‌های عملکردی سازمان
4- حفاظت از حقوق حیوانات (مخصوصا در تحقیق و پژوهش)
5- مشارکت فعالانه در حفاظت از محیط زیست
6- مشارکت در برنامه‌های ملی و بین‌المللی

موارد ویژه‌ی مسؤولیت اجتماعی در بخش سلامت

با در نظر گرفتن آنچه در خصوص تلاش‌ سازمان‌ها برای عمل در راستای مسئولیت‌های اجتماعی گفته شد، مواردی که بیمارستان‌ها و سایر موسسات ارایه‌ی مراقبت‌های سلامت باید برای تحقق مسئولیت‌های اجتماعی‌شان مورد توجه ویژه قرار دهند به قرار زیر است:
1- اجتناب از کار پرمخاطره (ریسک های شغلی) برای کارکنان و فراهم آوردن شرایط کار انعطاف پذیر بخصوص برای زنان در طول دوران شیردهی.
2- فراهم آوردن تسهیلات کمکی برای معلولین.
3- فراهم آوردن خدمات لازم برای افرادی که نیازهای روحی و مذهبی دارند.
4- حمایت از طرح ها و برنامه‌های عام‌المنفعه‌ی اجتماعی
5- تدوین و پیاده سازی استراتژی‌های بازاریابی ای که استانداردهای اخلاقی را رعایت می کنند.
6- داشتن برنامه مدون جهت کار با مواد سمی و پسماندهای مضر و خطرناک برای انسان و حیوانات
7- حفاظت از حقوق حیوانات در محیط بیمارستان و مراکز پژوهشی وابسته به آن
8- محافظت از محیط زیست
9- تقویت سیاست‌های تشویق مشارکت فعال سازمان‌های مردم‌نهاد یا سمن‌ها (NGOs)در تصمیم‌گیری‌های بیمارستان.