Project Description
مزیت‌های چندجانبه
تولید محصولات کشاورزی در شهرها
اشاره
کشاورزی شهری از موضوعات مهم تعادل زیست‌بوم است که گسترش آن گامی در جهت امنیت غذایی و توسعه‌ی محصولات و بازارهای خاصی در کشت‌وکار نیز به شمار می‌آید. در این زمینه با توجه به گزارش‌های جهانی، امیرحسین احمدی از طرف پیشران مصاحبه‌ای با محمدحسین روزی‌طلب، کارشناس کشاورزی انجام داده است. نتیجه‌ی این بررسی و مصاحبه‌ی مختصر را در ادامه می‌خوانیم.
شهرنشینی و کشاورزی
با گسترش شهرنشینی دایره‌ی جمعیت کشاورزان، کوچک و کوچک‌تر شد. از یک طرف پیشرفت فناوری کارها را ساده‌تر کرد و از طرف دیگر در طول این سال‌ها شغل‌های مرتبط با صنایع جدا از کشاورزی به وجود آمد که همه در یک چیز مشترک بودند: هدف آن‌ها تولید غذا نبود. با این حال، جمعیت جهان، تقسیم کار مدرن و رشد شهر نشینی به هر میزان که پیش رفت، یک مسأله برای مردم جهان و دولت‌ها اهمیت یافت: تامین امنیت غذایی. بنا بر تعریف سازمان ملل متحد در سال ۱۹۸۶، امنیت غذایی را دسترسی همه‌ی مردم به غذای کافی در تمام اوقات برای داشتن تندرستی می‌دانند. طبق این تعریف، موجود بودن غذا، دسترسی به غذا و پایداری در دریافت غذا سه عنصر اصلی هستند.
سازمان فائو طی گزارشی در مورد جهان آینده، اعلام کرده است که برای تغذیه‌ی جمعیت ۹ میلیارد نفری در سال ۲۰۵۰، باید دو برابر میزان کنونی غذا تولید کرد و برای رسیدن به این هدف باید موانعی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی را در نظر داشت. سازمان فائو با توجه به چشم‌انداز امنیت غذایی قرن ۲۱ جهان مربوط به کمبود مواد غذایی، مشکلاتی در تولید مواد غذایی را در قرن حاضر پیش‌بینی کرده است. از این رو رقابت بر تصاحب زمین‌های کشاورزی، منابع آب، قیمت بالای انرژی و تغییرات آب و هوایی نشان می‌دهد که باید با منابع کمتر، غذای بیشتری برای مردم سرتاسر جهان تولید شود. رشد پایدار در بخش کشاورزی، عاملی حیاتی برای تغذیه‌ی جهان در دهه‌های آینده است.
تولید غذا در شهرها: 15 درصد
افزایش جمعیت جهان و رشد شهرنشینی از یک طرف و نیاز به غذا از سوی دیگر، پدید آمدن کشاورزی در شهرها را ضروری کرده است. حدود 15 درصد غذای جهان از طریق کشاورزی شهری تامین می‌شود اما کشاورزی شهری مزایای دیگری هم دارد. تنها با تکیه بر افزایش امنیت غذایی نیست که کشاورزی شهری اهمیت می‌یابد. زمین‌های کشاورزی در شهرها برای تامین تعادل زیست‌بوم شهری نیز نقش ایفا می‌کنند. اقتصاد مردم شهر از کشاورزی شهری1 بهره می‌برد. زیبایی شهرها بیشتر می‌شود و توسعه جهتی پایدارتر می‌یابد. در این زمینه با محمدحسن روزی‌طلب، مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ادامه مرور می‌کنیم.
مکملی برای تامین امنیت غذایی
محمدحسین روزی‌طلب کارشناس بخش کشاورزی و استاد خاک‌شناسی درباره‌ی این موضوع، معتقد است که کشاورزی شهری به عنوان مکملی در کنار کشاورزی روستایی در تامین امنیت غذایی نقش مهمی ایفا می‌کند. او در مصاحبه با پیشران به این موضوع اشاره کرد که کشاورزی شهری مکملی برای توسعه‌ی کشاورزی روستایی است. امروز در خیلی از کلان‌شهرهای جهان مانند لندن، نیویورک و توکیو، همچنین در کشورهای در حال توسعه مانند هند، به‌منظور کمک به امنیت غذایی، اشتغال و رفع بحران فقر در کلان‌شهرها، کشاورزی شهری گسترش یافته است.
کشاورزی شهری درست و استاندارد، مبتنی بر فناوری است. پدیده‌ی کشاورزی شهری مبتنی بر فناوری و استفاده‌ی بیشتر از منابع طبیعی مانند آب و نیز بازیافت منابع از پسماندها و ضایعات است. توسعه‌ی فناوری باعث شده است که بتوان از منابعی همچون آب‌های خاکستری و پسماندهای شهری و صنعتی برای تولید محصولات غذایی استفاده کرد. در نتیجه کشاورزی شهری، مکمل کشاورزی متداول است که خارج از شهرها و اغلب در روستاها انجام می‌شود.
کشاورزی شهری با وجود وسعت کم، از تنوع زیادی برای تولید غذا برخوردار است. کشاورزی شهری در تمام جهان، ظرفیت تولید را از محصولات باغی گرفته تا گیاهان دارویی و دام و شیلات گسترش داده است. به این علت که زمین‌های کشاورزی شهری به بازار شهرها نزدیک هستند می‌توان از آن‌ها برای ساکنان حاشیه‌ی شهرها، زمینه‌های ایجاد اشتغال و کارهای سودآور پدید آورد. افزون بر این، کشاورزی مکمل ممکن است در زمینه‌هایی چنان توسعه یابد که برخی نیازهای شهرها را فراهم کند.
در کشاورزی شهری از امکانات داخل شهر مثل حیاط یا بالکن در منزل‌های کوچک، پشت بام آپارتمان‌ها، زمین‌های رهاشده استفاده می‌شود و این تولیدات، در برخی موارد سبب کاهش ضایعات می‌شوند و در برخی دیگر از موارد نیز ممکن است به بازار فروش برسند و زمینه‌های مبادله و اشتغال در نقاط مختلف به‌ویژه اطراف شهرها ایجاد کنند. این نکته را نیز باید به یاد داشت که خوشبختانه کشاورزی شهری رقابتی با کشاورزی روستایی ندارد و حتی با فرض گسترش، مکمل و حتی در مواردی، پیشران کشاورزی روستایی است.
راهی برای تعادل زیست‌بوم کلان‌شهرها
نگاه نهادی برای سازماندهی کشاورزی شهری نکته‌ای است که روزی‌طلب بر آن تاکید می‌کند. اگر می‌خواهیم کشاورزری شهری گسترده و کارآمدی داشته باشیم نیاز به ایجاد قوانین و بسترهای لازم است و همچنین باید برای مسایل سلامت، غذا، مدیریت شهر و مدیریت محیط زیست، سیاست‌های مشخص و مشارکتی و قوانین پذیرفته‌ای در سطح ملی و محلی داشته باشیم.
توسعه‌ی کشاورزی در شهر برای زیست شهری بسیار سازنده است. امروز در شهرهای پیشرفته، گلخانه‌های چهار طبقه درست می‌کنند. برای تولید محصول در این گلخانه‌ها به جای خاک از ورمی کمپوست یا کود بسیار غنی‌شده‌تر از کود گاوی استفاده می‌شود که در کشت گلخانه‌های معمولی داریم. در خیلی از مناطق دنیا شرکت‌های بزرگی هستند که در کلان‌شهرها برج‌هایی می‌سازند و در آن‌ها گلخانه‌های طبقاتی ایجاد می‌کنند که محصول آن ها پنج برابر گلخانه‌های معمولی است و همین شیوه‌ی احداث گلخانه در شهر در روند استفاده صحیح از منابع موجود بسیار موثر است اما چیزی که در کشاورزی شهری کشورهای دیگر رعایت می‌شود و ما در ایران آن را نداریم، مسأله‌ی نظارت قانونی و مقررات و همچنین موارد بهداشتی و استانداردهای سلامت محصولات است. در واقع باید همزمان با تولید محصولات کشاورزی شهری، بستر لازم را فراهم کنیم یعنی مقررات برای بخش خصوصی و عمومی، به‌ویژه کارآفرینان و شهرداری‌ها مشخص و شفاف باشد، نظارت‌ها دقیق و توسعه‌دهنده و نه دست‌وپاگیر باشد و همچنین واحدهای تولید محصولات کشاورزی شهری، به ثبت برسند تا قابل بررسی آماری، نظارت و کنترل براساس اصول محیط زیستی و سلامت باشند.
راهی برای بازیافت
یکی از نقاط قوت کشاورزی شهری، استفاده‌ی درست از منابع است. خوبی کشاورزی شهری این است که در آن نه از آب تصفیه‌شده که از آب خاکستری یا همان آب ناشی از پسماند استفاده می‌شود و به یک معنا، کشاورزی شهری امکانی برای بازیافت آب است. زباله‌ها را نیز به صورت کمپوست در می‌آورند و از کمپوست به جای خاک برای تولید محصولات کشاورزی استفاده می‌شود که همین مورد، بهره‌وری را بالا می‌برد.
ضرورت استفاده از فناوری یکی دیگر از مواردی است که برای کشاورزی پربازده باید بر آن تاکید کرد. باید دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و اندیشکده‌ها تحقیقاتی انجام دهند و حاصل تحقیقات آن‌ها برای توسعه‌ی فناوری لازم در اختیار بخش کشاورزی قرار دهند و از سوی دیگر دانش لازم را نیز برای مردم تامین کنند تا هر آن کس که می‌خواهد در حوزه کشاورزی شهری فعالیت کند بتواند این کار را به صورت صحیح انجام دهد.
ساختار متفاوت کشاورزی شهری و روستایی
ساختار کشاورزی شهری متمایز از نظام کشاورزی عمده در روستا است. در حاشیه‌ی شهرهایی مثل مشهد، اصفهان، شیراز و تهران مهاجرت از روستا به شهر به گسترش مناطقی انجامیده است که جمعیتی از روستاییان سابق را در خود جای داده‌اند اما وقتی از کشاورزی شهری صحبت می‌کنیم به این معنا نیست که این جمعیت باید کشاورزی کنند و ساختار کشاورزی روستا را به شهر بیاوریم. داوطلبان کشاورزی درآمدزای شهری، کسانی هستند که در شهر سکونت دارند ولی نیاز دارند برای درآمد بیشتر، فعالیت تولیدی انجام دهند و فضای کافی هم برای این کار دارند، چه در جنوب و حاشیه باشند و چه در شمال شهر. معمولا در نقاط مرکزی تراکم بالا است و چنین امکانی وجود ندارد. ممکن است درخت میوه یا گیاه دارویی روی بام خانه‌ها عمل آورند یا تولید قارچ و حلزون و مانند این‌ها داشته باشند.
 |
در مجموع، کشاورزی شهری به حفظ محیط زیست، تولید اکسیژن، بازیافت پسماندها و تعادل زیست‌بوم شهری کمک می‌کند و با حفظ زمین‌های کشاورزی شهری، زیبایی شهرها را هم بیشتر می‌کند. بسیار شوم است که بهترین زمین‌های کشاورزی را به اتوبان و برج تبدیل کنیم. ما در اطراف بسیاری از شهرها، زمین‌های کشاورزی خوبی وجود داشته است که به نام توسعه‌ی شهری، تخریب شده‌اند. برای مثال، ساختمان سازی در زمین‌های زراعی و باغ‌های شمال تهران همچنان ادامه دارد.
فشرده این که، امکانات درون شهر برای تولید بهتر غذا وجود دارد اما قانونی درباره‌ی این موضوع وجود ندارد. حرف از کشاورزی شهری بسیار است اما تحقیقات تجربی دانشگاهی، آموزش کشاورزی شهری، تسهیلات مشوق، هماهنگی سازمان‌های نظارتی و اداری مانند نظام مهندسی و ادارات مسکن و شهرسازی برای گسترش کشاورزی شهری و مانند این‌ها وجود ندارد یعنی امکانات نهادی ناچیز است.
نویسنده: امیرحسین احمدی؛ خبرنگار
ماهنامه پیشران (آینده‌پژوهی کسب‌وکار)/مهرماه 98
پی‌نوشت؛
urban agricultureا[1]
دیدگاه خود را بنویسید